چگونه خلاقیت را به کودک خود آموزش دهیم؟
روشهای گوناگونی را برای آموزش خلاقیت در کودکان برشمرده اند که در زیر به شرح هر یک از آنها می پردازیم:
۱- آشنایی‌زدایی (سینک‌تیکس/ بدیعه‌پردازی)
سینک‌تیکس ترکیبی از دو لغت لاتین به معنی اتصال و همراهی عناصر به ظاهر بی‌ربط با یکدیگر است. این شیوه زمانی که راه حل‌های قدیمی برای انجام کار یا پرورش اندیشه مناسب نباشند، مطرح می‌شود. در این شیوه به کودکان فرصت داده می‌شود ابتکارهای خود را در انتخاب راه‌های جدید و اندیشهورزی برای به‌کاربردن چیزها و حتی ابراز خویشتن به کارگیرند. در این روش فرد تلاش می‌کند تا با دید تازه‌ای به چیزهای آشنا بنگرد. برای اطلاعات بیشتر به مقاله کودک خلاق مراجعه گردد.
۲-روش فهرست ویژگی‌ها (تجزیه و تحلیل جهت خلاقیت)
روش فهرست ویژگی‌ها روشی است که براساس آن پدیده‌ی موردنظر از نظر وسعت، ساختار کلی و جنبه‌های موجود در آن مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد. نخست ویژگی‌ها و جنبه‌های مختلف موجود در آن تعیین می‌شوند، سپس کوشش می‌شود جنبه‌های بیشتری برای آن پدیده مشخص شوند. آنگاه کودکان در مورد هر جنبه به تفکر می‌پردازند و ارتباط آن را با جنبه‌های دیگر پیدا می‌کنند تا از این طریق روشهای جدیدتری را برای رسیدن به هدف اندیشه ورزی و خلاقیت بیافرینند. برای درک مفاهیم بیشتر به مقاله سبک آموزش در مدارس مراجعه گردد.
۳- روش ارتباط اجباری
این روش نیازمند برقراری نوعی رابطه‌ی اجباری یا زوری بین دو چیز یا دو فکر است، دو چیز یا دو فکری که ربطی به هم ندارند. با مربوط ساختن این دو فکر یا این دو چیز، مفهوم یا چیز تازه‌ای پدید می‌آید که زمینه‌ای برای ایجاد تفکر خلاق کودک می‌شود. این روش مبتنی بر این اندیشه است که هر فکر ترکیب جدیدی از امور جاری است. آسان‌ترین راه برای استفاده از این روش در کودکان، استفاده از جدول است. گروهی از چیزها و فکرها در سمت‌راست جدول نوشته می‌شوند و چیزها و فکرهای دیگر در بالای جدول. نقطه‌ی تلاقی هر سطر با هر ستون، ترکیب مفهوم تازه‌ای می‌شود که می‌تواند، ایده‌بخش باشد.(حسینی، ۱۳۷۸، ص۵۰) برای درک مطالب بیشتر به مقاله سخنی با معلم برای مشارکت در کندوکاو مراجعه گردد.
۴- روش بارش فکری در پرورش خلاقیت
یکی از روشهای آموزش آفرینندگی در کودکان، روش بارش فکری یا رگبار مغزی است. این روش به معنی اجرای یک روش گردهمایی است که از راه آن گروهی می‌کوشند راه‌حل جدیدی را با انباشتن تمام ایده‌ها، برای پرسشی ویژه، بیابند.
قانون‌های نشست‌های بارش فکری در کودکان چیست؟
الف. انتقاد ممنوع است: در هنگام بیان ایده‌ی هر فرد، افراد دیگر باید از داوری و انتقاد خودداری کرد تا مانعی در راه ارایه‌ی اندیشه‌های نو و خلاق پیش نیاید و افراد بدون نگرانی از مسخره‌شدن یا کوچک‌شدن، بتوانند ایده‌های متفاوت خودشان را بیان کنند.
ب. کمیت بیشتر، بهتر است: هر چه افراد ایده‌ها و راه‌حل‌های بیشتری طرح کنند، دامنه‌ی انتخاب وسیع‌تر می‌شود، بنابراین کمیت بیشتر و همچنین کیفیت بهتری را درپی خواهد داشت.
ج. ترکیب و اصلاح ایده‌ها مهم است: از ترکیب فکرها و ایده‌های جدید، ایده‌های تازه‌تری پدید می‌آید. بنابراین این روش برای مسایلی که نیازمند ایده‌‌یابی هستند، مناسب است.(آمابلی، ۱۹۹۰، به نقل از شرعیات)
۵- روش فهرست پرسش‌ها برای رشد خلاقیت
در این روش فهرستی از پرسش‌های گوناگون برای کودکان تهیه می‌شود تا موجب برانگیختگی قدرت اندیشیدن و تفکر و تصور آنها در زمینه‌ی مورد نظر بشود. پرسش‌ها باید به گونه‌ای باشند، که ایده کودکان را برانگیزاند.
پرسشهایی برای رشد خلاقیت و اندیشه ورزی کودکان
الف. کاربردهای دیگر؛ نمونه: آیا می‌توان از این ابزار استفادهی دیگری کرد؟ از چه راه‌های دیگری می‌توان این ابزار را مورد استفاده قرار داد؟ با چه تغییر شکلی می‌توان از این ابزار استفادهی دیگری کرد؟ ساختن چیزهای جدید با کاربرد چیزهای دورریختنی.
ب. اقتباس؛ نمونه: از چه روش دیگری می‌توان برای این کار اقتباس کرد؟ چه ایده دیگری می‌توان از این کار برداشت کرد؟ آیا قبلا شبیه این کار وجود داشته است؟
ج. جستجوی شباهت‌ها؛ جستجوی شباهت‌ها به یافتن ایده‌های با ارزشی منجر می‌شود، همچنان که بسیاری از اختراع‌ها، اکتشاف‌ها و حتی شاهکارهای ادبی از جایی اقتباس شده‌اند.
د. تغییر و تعدیل؛ تغییر می‌تواند در اندازه، شکل، رنگ، بو، حرکت و حتی معنی و مفهوم صورت گیرد. بعضی اوقات نیز تغییرات کمی، کیفیت را بالا می‌برد.
و. وارونه‌سازی؛ نمونه: برعکس آن چیست؟ چرا به جای سیاه، سفید نباشد؟ چرا به جای بد، خوب نباشد؟ چرا به جای بالا، پایین نباشد؟ چرا به جای کهنه، نو نباشد؟
ه. ترکیب؛ نمونه: چه افکاری را می‌توان با هم ترکیب کرد؟ چه اشیایی با هم ترکیب می‌شوند تا چیز جالبی به وجودآید؟ چه تجاربی را می‌توان با هم ترکیب کرد؟ چه پدیده‌هایی را می‌توان با هم ترکیب کرد تا پدیده‌ی جدیدی به وجود آید؟ برای کسب مطالب بیشتر به مقاله پرورش فرزند متفکر رجوع گردد.
سخن آخر
در پایان امیدواریم با بکاربردن و بهره مندی از روشهای فوق، والدین و معلمین در جهت رشد خلاقیت کودکان گام برداشته و آنها را وادار به اندیشه ورزی و تفکر نمایند.
نویسنده: دکتر نورالدین محمودی
مایل به ثبت دیدگاه هستید؟